Tài chính công là một khái niệm quen thuộc khi tìm hiểu về nền kinh tế của một quốc gia. Ngay cả trong chương trình giảng dạy của các trường đại học kinh tế cũng có bộ môn giới thiệu về tài chính công. Vậy tài chính công là gì, đặc điểm và vai trò đối với nền kinh tế thế nào? Cùng EFX tìm câu trả lời trong nội dung dưới đây.
Tài chính công là gì?
Tài chính công(tiếng anh: Public Finance) là thuật ngữ nói đến tất cả các hoạt động thu/chi được sử dụng bằng tiền do nhà nước tiến hành. Tài chính công sẽ phản ánh hệ thống những mối quan hệ kinh tế xảy ra trong quá trình tạo lập và sử dụng các quỹ công.
Mục tiêu chung của hoạt động tài chính công là phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của nhà nước. Đồng thời đáp ứng nhu cầu cũng như lợi ích chung của toàn xã hội.
Ngân sách nhà nước có vai trò cốt yếu trong tài chính công. Nguồn thu của ngân sách sẽ từ mọi lĩnh vực kinh tế, xã hội,… mà nguồn chủ yếu là thuế. Việc chi tiêu ngân sách nhằm duy trì sự tồn tại, hoạt động của bộ máy nhà nước, phục vụ thực hiện những chức năng quan trọng của nhà nước.
Đặc điểm của tài chính công
Có 3 đặc điểm quan trọng khi nhắc đến tài chính công:
Tính chủ thể
Tài chính công do nhà nước sở hữu và bản chất nhà nước chính là một chủ thể duy nhất có quyền quyết định sử dụng các quỹ tiền tệ của nhà nước. Mọi quyết định sử dụng tiền tệ, ngân sách sẽ gắn bó mật thiết tới bộ máy nhà nước.
Mục tiêu chung của việc sử dụng là duy trì sự tồn tại, ổn định và phát huy hiệu lực của bộ máy quản lý, thực hiện các nhiệm vụ liên quan tới hoạt động kinh tế – xã hội mà nhà nước đảm nhận.
Đặc điểm này còn có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền lãnh đạo thống nhất và tập trung của phía nhà nước, giúp loại trừ sự chia sẻ, phân tán quyền lực trong việc điều hành ngân sách.
Tính hiệu quả của việc chi tiêu tài chính công
Hoạt động thu chi chủ yếu mang tính chất không hoàn trả trực tiếp nên không thể đánh giá hiệu quả một cách cụ thể, mà chỉ có thể xác định một cách tương đối thông qua các chỉ tiêu kinh tế – xã hội.
Điều này được thể hiện qua việc phân bổ và sử dụng vốn của nhà nước gồm quỹ ngân sách, quỹ tài chính công ngoài ngân sách. Nếu sản xuất kinh doanh tại những đơn vị kinh tế cơ sở thì đặc điểm này được đánh giá bằng các chỉ tiêu định lượng như hệ số doanh lợi, tổng số lợi nhuận đã thu trong kỳ xác định,…
Nếu sản xuất kinh doanh ở cơ sở, tầm vi mô, việc đánh giá hiệu quả bằng chỉ tiêu định lượng sẽ cho ra phép tính không toàn diện. Chính vì vậy, đặc đặc điểm này thường được đánh giá bởi sự kết hợp hai tiêu chí căn bản nhất là kết quả đạt được so với chi phí đã bỏ ra.
Nguồn hình thành thu nhập
Tài chính công là bao gồm cả hoạt động thu và chi, đối với thu nhập sẽ đến từ các nguồn trong và ngoài nước. Dựa vào nhiều lĩnh vực từ sản xuất, lưu thông, phân phối,… nguồn thu này gắn chặt với kết quả của quá trình hoạt động kinh tế, cùng với việc theo dõi và đánh giá các yếu tố giá trị khác như giá cả, lãi suất, mức thu nhập,…
Đặc điểm này đóng vai trò quan trọng trong tổng thu nhập tài chính công, nhất là nguồn của cải mới được sáng tạo bởi các ngành sản xuất. Việc thu nhập tài chính công sẽ thông qua nhiều hình thức và phương thức, nhưng phải dựa trên sự tự nguyện và bắt buộc, có hoàn trả hoặc không có hoàn trả, không ngang giá hoặc ngang giá.
Một số đặc điểm khác
Ngoài ra, tài chính công còn có một số đặc điểm khác như:
- Tài chính công chứa đựng lợi ích chung, công cộng, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể kinh tế khác nhau trong nền kinh tế khi phân phối nguồn tài chính quốc gia, trong đó lợi ích tổng thể được đặt lên hàng đầu. Đồng thời chi phối các quan hệ lợi ích khác.
- Phạm vi hoạt động rộng: gắn liền với các việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ nhà nước, thể hiện trên mọi lĩnh vực từ kinh tế, văn hóa, giáo dục, quốc phòng, an ninh,… Hoạt động thu, chi tài chính công tác động đến thu nhập của hầu hết các chủ thể trong nền kinh tế, dù là chủ thể đầu tư hay tiêu dùng. Tuy vậy, phạm vi và mức độ tác động còn tùy thuộc vào chính sách tài chính công, tình hình kinh tế xã hội trong từng thời kỳ,…
Các thành phần của tài chính công
Khi xem xét tới đặc điểm, cần phân tích các thành phần của tài chính công. Các thành phần sẽ bao gồm những hoạt động liên quan tới thu ngân sách, chi tiêu hỗ trợ xã hội và thực hiện các chiến lược tài trợ.
- Thu thuế: Nguồn thu chính của nhà nước gồm thuế thu nhập, thuế tài sản, thuế bất động sản, thuế bán hàng, …
- Ngân sách: Là kế hoạch thể hiện những gì Chính phủ định chi tiêu trong một năm tài chính.
- Các khoản chi tiêu: Gồm những thứ mà Chính phủ thực hiện chi tiền như chương trình xã hội, cơ sở hạ tầng, giáo dục, … Phần lớn các chi tiêu sẽ ở hình thức phân phối lại thu nhập hoặc của cải nhằm mục đích mang đến lợi ích cho xã hội.
- Thâm hụt/thặng dư: Nếu Chính phủ thực hiện thu nhiều hơn chi thì doanh thu sẽ đạt thặng dư. Ngược lại nếu chi nhiều hơn thu sẽ gây thâm hụt.
Thông qua bài viết, EFX mong các nhà đầu tư có thêm kiến thức thực hiện giao dịch thành công và thu được nhiều lợi nhuận.
Xem thêm các thông tin và nhận hỗ trợ tại Fanpage
Chúc các nhà đầu tư luôn thành công!