Công cụ phái sinh (tiếng Anh: Derivative instruments) là một hợp đồng giữa hai bên nhằm trao đổi một số lượng chuẩn tài sản thực hay tài sản tài chính theo giá xác định trước vào một ngày ấn định trước trong tương lai.
Công cụ phái sinh là gì?
Trong thị trường chứng khoán chắc hẳn chúng ta rất hiểu về công cụ phái sinh đây chính là công cụ tài chính mà giá trị của nó phụ thuộc vào một tài sản cơ sở đã được phát hành trước đó. Bên cạnh đó có các công cụ phái sinh là một hợp đồng giữa hai bên với mục đích để trao đổi một số lượng chuẩn tài sản thực hay tài sản tài chính theo giá xác định trước vào một ngày ấn định trước trong tương lai.
Vai trò của công cụ phái sinh
Mặc dù ra đời sau nhưng thị trường công cụ phái sinh đã thể hiện rõ vai trò của mình đối với thị trường tài chính nói riêng và nền kinh tế nói chung.
Như chúng ta đã biết thì lịch sử thị trường công cụ phái sinh ghi nhận các làn sóng phát triển và suy thoái nối tiếp nhau và theo đó làn sóng phái sinh đầu tiên được ghi nhận khi các hợp đồng tương lai ngoại tệ xuất hiện trên thị trường tiền tệ quốc tế.
Tiếp theo đó với một đợt sóng nữa vào năm 1975, khi có sự xuất hiện các hợp đồng tương lai lãi suất. Vào thời gian đó lãi suất thường xuyên biến động và Quỹ dự trữ liên bang Mỹ sau đó đã thay đổi mục tiêu điều chỉnh từ lãi suất sang dự trữ bắt buộc. Làn sóng thứ ba diễn ra vào những năm 1990 với tín dụng phái sinh (tín dụng kì hạn, tín dụng hoán đổi, quyền chọn rủi ro tín dụng).
Công cụ phái sinh giúp quản lý rủi ro
Thị trường công cụ phái sinh giúp chuyển rủi ro từ những người không thích rủi ro và ngại rủi ro thành những người chấp nhận rủi ro. Do giá cả công cụ phái sinh bị ảnh hưởng bởi giá trị giao ngay của tài sản cơ sở, nên chúng có thể được sử dụng để tăng hoặc giảm rủi ro khi nắm giữ những tài sản cơ sở đó.
Những người tham gia thị trường phái sinh với mục đích giảm thiểu rủi ro được gọi là người phòng hộ. Những người tham gia với mục đích tăng lợi nhuận, chấp nhận rủi ro được gọi là nhà đầu cơ.
Công cụ phái sinh cung cấp các chỉ báo
Giá trên các thị trường phái sinh tập trung thể hiện kỳ vọng của những người tham gia thị trường trong tương lai và hướng giá của tài sản cơ sở theo mức giá đó trong tương lai. Điển hình như hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai cung cấp thông tin quan trọng về giá cả, làm cơ sở cho giá giao ngay của hàng hóa hay chứng khoán.
Giá trong hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai cũng bao gồm kỳ vọng của nhà đầu tư đối với tương lai của giá giao ngay. Tuy nhiên, xin lưu ý rằng kỳ vọng này có thể thay đổi. Thị trường phái sinh không cung cấp các dự đoán trực tiếp về tương lai của giá giao ngay mà cung cấp những thông tin hữu ích về biến động giá hoặc những rủi ro của tài sản cơ sở.
Công cụ phái sinh tạo điều kiện thuận lợi trong điều hành
Thứ nhất, ưu điểm nổi bật nhất chính là chi phí giao dịch trên thị trường phái sinh thấp hơn thị trường giao ngay, do đó nhà giao dịch sẽ thấy hấp dẫn và dễ dàng giao dịch trên thị trường này thay vì thị trường giao ngay hoặc các nghiệp vụ hỗ trợ bổ sung trên thị trường giao ngay.
Thứ hai, thị trường phái sinh có xu hướng thanh khoản cao hơn thị trường giao ngay nhờ đòn bẩy tài chính cao, cho phép người tham gia giao dịch chỉ với một số tiền nhỏ. Bên cạnh đó, rủi ro và lợi nhuận được điều chỉnh đến bất kỳ mức độ mong muốn nào. Nhờ đó, thị trường phái sinh có khả năng “tiêu hóa” các giao dịch lớn.
Cuối cùng, nhà đầu tư dễ dàng bán khống trên thị trường phái sinh. Việc này mang lại lợi nhuận cho nhà đầu tư.
Công cụ phái sinh giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của thị trường
Sự nới lỏng và chi phí giao dịch thấp của thị trường này tạo điều kiện cho hoạt động chênh lệch giá và điều chỉnh giá nhanh chóng sẽ loại bỏ những cơ hội này. Xã hội sẽ được hưởng lợi bởi giá của tài sản cơ sở thể hiện chính xác hơn giá trị thực của nền kinh tế.
Các loại công cụ phái sinh trên thị trường
Các công cụ phái sinh cơ bản được chia làm 4 loại: Hợp đồng kỳ hạn (Forwards), Hợp đồng tương lai (Futures), Hợp đồng quyền chọn (Options) và Hợp đồng hoán đổi(Swaps). Ngoài ra, còn có một số dạng hợp đồng phái sinh khác được phát triển và áp dụng phù hợp với đặc trưng của ngành dầu khí: Hợp đồng Crack spread, Hợp đồng quyền chọn Calendar spread, các hợp đồng quy về cơ sở (Basis contracts), Hợp đồng Spark spread…
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn là thỏa thuận giữa 2 bên tham gia để mua và bán một lượng tài sản ở mức giá xác định tại một thời điểm xác định trong tương lai. Đây là dạng hợp đồng trên thị trường phi tập trung. Thời điểm xác định trong tương lai gọi là ngày thanh toán hợp đồng hay ngày đáo hạn.
Hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai như tên gọi của nó thì đây là một hình thức hợp đồng kỳ hạn tiêu chuẩn được thực hiện trên thị trường tập trung. Thị trường tập trung có chức năng kết nối bên mua với bên bán và đảm bảo hai bên tuân thủ các nghĩa vụ trong giao dịch. Giá áp dụng trong ngày đáo hạn hợp đồng gọi là giá tương lai.
Hợp đồng quyền chọn
Hợp đồng quyền chọn được hiểu là loại hợp đồng để thực hiện các chức năng đảm bảo cho chủ sở hữu quyền, nhưng không phải là nghĩa vụ, để có thể mua hoặc bán một lượng nhất định hàng hóa cơ sở tại một mức giá xác định, tại hoặc trước một thời điểm xác định trong tương lai. Các hợp đồng quyền chọn chủ yếu được thực hiện tại sàn giao dịch
Hợp đồng hoán đổi
Như chúng ta đã thấy trong chứng khoán thì hợp đồng hoán đổi chính là phương thức và công cụ được sáng tạo muộn hơn các công cụ trên, với mục đích ban đầu là để đưa ra một công cụ có chi phí thấp hơn hợp đồng quyền chọn
Thông qua bài viết, EFX mong các nhà đầu tư có thêm kiến thức thực hiện giao dịch thành công và thu được nhiều lợi nhuận.
Xem thêm các thông tin và nhận hỗ trợ tại Fanpage
Chúc các nhà đầu tư luôn thành công!